Zoemend Hout
uitleg
over een bijzondere lezing
links: replica van het zoemobject van rendiergewei ( rechts: replica van een (mogelijk) zoemobject uit rendierbot
uit de Kongemose-cultuur (mesolithicum), een jacht- en verzameleconomie
rondom Zuid-Scandinavië. Dit zoembot wordt 8000 jaar oud geschat. |
Zoemend Hout is de titel van een lezing of spreekvoordracht door Phons Bakx over het geluidsvoortbrengend principe van hout dat met grote
snelheid wordt rondgedraaid. De opvallendste en meest verbreide vormgeving
daarin is die van van het zoemhout ofwel bromhout of snorhout, in (pre)historisch verband meestal
omschreven als snorrebot. Dit langwerpige klankinstrument heeft een ongekende ouderdom en zou zelfs zo'n 25.000 jaar geleden al een ritualistische rol hebben vervuld in de cultuur van de Cro-Magnon-mens in Europa. |
Waaruit bestaan
de onderdelen van deze voordracht ? ▼ |
De lezing kan in totaal oplopen tot
zo’n 75 minuten, maar bestaat niet uit een spreekbeurt alleen. Bewust wordt
ervoor gekozen de lezing aan te vullen of te laten doorkruisen met de
hieronder genoemde onderdelen. |
|
Opening &
Introductie |
Wat
is het zoemhout en hoe werkt dit instrument? |
|
|
Publiek
draait zelf zoemhouten
|
De lezing krijgt direct al een
krachtigere dimensie als toehoorders ná een korte introductie, zèlf in de gelegenheid
worden gebracht een zoemhout te draaien. Er zijn zo’n 35-tal zoemhouten van
verschillende grootte aanwezig voor dit onderdeel. Van belang is echter een
goede ruimte hiervoor te hebben of anders op een (windvrije) binnenplaats
buiten. |
|
Zoemhout als symbool lezing beeldprojecties geluidsopnamen |
Vanuit
wetenschappelijk oogpunt… over prehistorische exemplaren, over de
oud-equatoriale samenleving, over de 19e-eeuwse etnografie en over
culturele antropologie (zie
voor toelichting de tekst geheel onderaan) Diaprojectie en video op scherm. De diversiteit van zoemhouten in
geluid (met ook aanverwante instrumenten) afkomstig uit verschillende
culturen op aarde, maar ook een opname van een grootschalig orkest met 15
houtzoemers. |
|
Zoemcuriosa ....kàn eigenlijk niet èlk object zoemen ? |
… dat is een interessante vraag… een artistiek en curieus onderdeel
van niet-alledaagse zoemproefjes met wèl-alledaagse materialen en voorwerpen.
Wat te denken van zoemchocolade, zoemleer, zoemvis of zoemsnoep? Het is een
ludiek onderdeel en tja, het kan averechts uitpakken. |
|
Tonen van de heilige zoemhouten van de Awiyaana- en
Gapun-Papua´s uit
|
het onder restrictie tonen van deze heilige zoemobjecten
verloopt niet zonder verrassing Waar het onderwerp van de lezing
zich concentreert op het “oeroude symbolisme tussen man en vrouw”, ligt het
in de bedoeling dat enkel aan het mannelijke deel van het publiek een
tiental authentieke, heilige zoemhouten wordt getoond van de Awiyaana-stam
uit Okapa, en de Gapun-stam van Pora-Pora (beide levend in Papua
Nieuw-Guinea). Volgens restrictie van deze stammen mogen deze heilige
zoemhouten nóóit door vrouwen en kinderen worden aanschouwd, iets dat wij ook
hier in het westen doorgaans dienen te blijven respecteren. |
|
Zelfgemaakte en zelfbeschilderde zoemhouten
van Phons Bakx |
meeste van deze exemplaren zijn na de lezing dan ook te koop |
|
▲ Australische
tjuringa, met een koord getwijnd uit mensenhaar Wie geeft de spreekvoordracht over `Zoemend Hout` ? Phons Bakx – In Nederland zijn tot dusver maar
enkelen geweest die het zoemhout als cultuur-historisch en wetenschappelijk
object hebben bestudeerd. Eén van hen is Phons Bakx (1956). Hij maakte de
laatste 25 jaar studie van een aantal oude rituele geluids- en muziekinstrumenten,
waarin mondharp en zoemhout het hoofdaandeel vormen.
Hij publiceerde essays, artikelen en monografieën over de instrumenten,
en presenteerde ze uitvoerig op de Nederlandse radio (VPRO’s Wandelende Tak) en op de t.v. (Reiziger in Muziek, Vrije Geluiden). Over o.m. het zoemhout gaf hij voordrachten in Breda (Lokaal 01/VPRO), Groningen
(Stedelijke Muziekschool), Middelburg (Vleeshal/VPRO), Den Haag (Huize Ten
Bosch) en Rotterdam (Dodorama/i.s.m. het Gronings blazersensemble De
Luchtbrug). |
de voordracht
zelf…. |
De voordracht is een onderwerp afkomstig
uit de culturele antropologie en is daarom vaak op cultuur-historie en
volkenkunde gebaseerd. Het concept van de voordracht bestaat uit een vertelpresentatie,
los uit de hand, aangevuld met geluidsvoorbeelden en beeldmateriaal, alsook
uit de uitnodiging aan het publiek het klankinstrument zelf te bedienen. Op
die manier is het publiek in korte tijd direct al bekend met vorm en klank
van het zoemende hout. |
inhoudelijk… |
Het ligt in de bedoeling dat de verteller
tijdens de voordracht overschakelt naar andere aspecten van dit
wereldverbreide instrument. Beter nog, overschakelt naar andere niveau’s,
want naarmate de voordracht vordert, spitst het onderwerp zich meer toe op de
specifieke waarden van het gebruik van het zoemhout binnen zo’n
oud-equatoriale samenleving. Het object gold daar als een hemelse voorouderstem,
en niet in de laatste plaats als een soort gebieder in het maatschappelijke
en biologische domein tussen man en vrouw. Inhoudelijk eist de voordracht
zeker een geconcentreerde aandacht op van de toehoorder, maar voorkennis van
de onderwerpen is niet noodzakelijk. De verteller beoogt een op zichzelf
staande, persoonlijke illustratie te geven van wat in een maatschappij met
primitieve waarden als mythologische gedachtengoed wordt ontwikkeld ten
aanzien van magische voorwerpen die klanken voortbrengen. |
zoemhouten van de
Navajo-indianen, V.S. Amerika / foto: Mitch Nur
VERDERE INFORMATIE
OVER DEZE LEZING / SPREEKVOORDRACHT
Indien u of uw organisatie kennis wilt nemen van deze opmerkelijke
voordracht, of indien u uw publiek kennis wil laten maken met een specifiek
voorbeeld hoe de wereld van dit soort klanken samenhangt met oude vormen van
magie, dan kunt u dit bij Stichting Antropodium aanvragen of, als u dat wilt, direct al een lezing in uw cultuuragenda boeken. Ook voor alle andere vragen: Stichting Antropodium / Phons Bakx kantoor p/a Lijsterbeslaan 19, 4334 BM, Middelburg tel. 0118 – 624 934 i-meel: De
volgende benodigdheden zijn van belang: ● 2 diaprojectoren (of anderzijds een viewer die 2
afbeeldingen direct van CD-R op een scherm projecteert) ●
1 audio CD-speler +
geluidsinstallatie ● een helpende persoon die al de bovengenoemde
electronische apparatuur bedient ●
een open ruimte of windvrije
binnenplaats, waarin minimaal 20 mensen de zoemhouten zelf kunnen uitproberen ●
de gage voor een lezing wordt bekend |
________________________ ________________________
|
s t a t u t e n
Stichting
Antropodium – reg. nr. K.v.K. 220.42.553
het
verzamelen, uitdragen en verspreiden van kennis over volkenkundige,
cultureel-antropologische en etnomusicologische verschijnselen uit
samenlevingsverbanden
waar ook ter wereld of stammend uit welk tijdsgewricht ook, alsmede het
verzamelen
van voorwerpen en instrumenten die met deze verschijnselen verband houden.