Zoemend Hout

uitleg over een bijzondere lezing

links: replica van het zoemobject van rendiergewei (18 cm) uit de Grotte de la Roche de Vitrol (Lalinde, Dordogne). Het oorspronkelijke bot geldt als een van de fraaiste archeologische cultuurschatten die Frankrijk rijk is. De ouderdom schat men tot tegen 16.000 jaar. rechts: replica van een (mogelijk) zoemobject uit rendierbot uit de Kongemose-cultuur (mesolithicum), een jacht- en verzameleconomie rondom Zuid-Scandinavië. Dit zoembot wordt 8000 jaar oud geschat. (replica’s: Phons Bakx / foto’s Izz van Elk)

U kunt de nieuwe monografie BOEK ZOEMHOUT van Phons Bakx bestellen: klik hier Zoemend Hout is de titel van een lezing of spreekvoordracht door Phons Bakx over het geluidsvoortbrengend principe van hout dat met grote snelheid wordt rondgedraaid. De opvallendste en meest verbreide vormgeving daarin is die van van het zoemhout ofwel bromhout of snorhout, in (pre)historisch verband meestal omschreven als snorrebot. Dit langwerpige klankinstrument heeft een ongekende ouderdom en zou zelfs zo'n 25.000 jaar geleden al een ritualistische rol hebben vervuld in de cultuur van de Cro-Magnon-mens in Europa.

Waaruit bestaan de onderdelen van deze voordracht ? ▼		De lezing kan in totaal oplopen tot zo’n 75 minuten, maar bestaat niet uit een spreekbeurt alleen. Bewust wordt ervoor gekozen de lezing aan te vullen of te laten doorkruisen met de hieronder genoemde onderdelen.
Opening & Introductie		Wat is het zoemhout en hoe werkt dit instrument?
	Publiek draait zelf zoemhouten	De lezing krijgt direct al een krachtigere dimensie als toehoorders ná een korte introductie, zèlf in de gelegenheid worden gebracht een zoemhout te draaien. Er zijn zo’n 35-tal zoemhouten van verschillende grootte aanwezig voor dit onderdeel. Van belang is echter een goede ruimte hiervoor te hebben of anders op een (windvrije) binnenplaats buiten.
	Zoemhout als symbool lezing beeldprojecties geluidsopnamen	Vanuit wetenschappelijk oogpunt… over prehistorische exemplaren, over de oud-equatoriale samenleving, over de 19e-eeuwse etnografie en over culturele antropologie (zie voor toelichting de tekst geheel onderaan) Diaprojectie en video op scherm. Gewoonlijk wordt er gebruik gemaakt van twee diaprojectoren naast elkaar (tweeledig beeld op één scherm) welk een optimale doorstroom geeft van het onderwerp. Er wordt naar gestreefd bij de beeldprojectie videofilm te betrekken. De diversiteit van zoemhouten in geluid (met ook aanverwante instrumenten) afkomstig uit verschillende culturen op aarde, maar ook een opname van een grootschalig orkest met 15 houtzoemers.
	Zoemcuriosa ....kàn eigenlijk niet èlk object zoemen ?	… dat is een interessante vraag… een artistiek en curieus onderdeel van niet-alledaagse zoemproefjes met wèl-alledaagse materialen en voorwerpen. Wat te denken van zoemchocolade, zoemleer, zoemvis of zoemsnoep? Het is een ludiek onderdeel en tja, het kan averechts uitpakken.
	Tonen van de heilige zoemhouten van de Awiyaana- en Gapun-Papua´s uit Nieuw Guinea	het onder restrictie tonen van deze heilige zoemobjecten verloopt niet zonder verrassing Waar het onderwerp van de lezing zich concentreert op het “oeroude symbolisme tussen man en vrouw”, ligt het in de bedoeling dat enkel aan het mannelijke deel van het publiek een tiental authentieke, heilige zoemhouten wordt getoond van de Awiyaana-stam uit Okapa, en de Gapun-stam van Pora-Pora (beide levend in Papua Nieuw-Guinea). Volgens restrictie van deze stammen mogen deze heilige zoemhouten nóóit door vrouwen en kinderen worden aanschouwd, iets dat wij ook hier in het westen doorgaans dienen te blijven respecteren.
	Zelfgemaakte en zelfbeschilderde zoemhouten van Phons Bakx	kortstondige expositie van een reeks zoemhouten van eigen hand meeste van deze exemplaren zijn na de lezing dan ook te koop

foto: Cindy Heijnen

▲ Australische tjuringa, met een koord getwijnd uit mensenhaar Wie geeft de spreekvoordracht over `Zoemend Hout` ? Phons Bakx – In Nederland zijn tot dusver maar enkelen geweest die het zoemhout als cultuur-historisch en wetenschappelijk object hebben bestudeerd. Eén van hen is Phons Bakx (1956). Hij maakte de laatste 25 jaar studie van een aantal oude rituele geluids- en muziekinstrumenten, waarin mondharp en zoemhout het hoofdaandeel vormen. Hij publiceerde essays, artikelen en monografieën over de instrumenten, en presenteerde ze uitvoerig op de Nederlandse radio (VPRO’s Wandelende Tak) en op de t.v. (Reiziger in Muziek, Vrije Geluiden). Over o.m. het zoemhout gaf hij voordrachten in Breda (Lokaal 01/VPRO), Groningen (Stedelijke Muziekschool), Middelburg (Vleeshal/VPRO), Den Haag (Huize Ten Bosch) en Rotterdam (Dodorama/i.s.m. het Gronings blazersensemble De Luchtbrug).

de voordracht zelf….

De voordracht is een onderwerp afkomstig uit de culturele antropologie en is daarom vaak op cultuur-historie en volkenkunde gebaseerd. Het concept van de voordracht bestaat uit een vertelpresentatie, los uit de hand, aangevuld met geluidsvoorbeelden en beeldmateriaal, alsook uit de uitnodiging aan het publiek het klankinstrument zelf te bedienen. Op die manier is het publiek in korte tijd direct al bekend met vorm en klank van het zoemende hout.

inhoudelijk…

Het ligt in de bedoeling dat de verteller tijdens de voordracht overschakelt naar andere aspecten van dit wereldverbreide instrument. Beter nog, overschakelt naar andere niveau’s, want naarmate de voordracht vordert, spitst het onderwerp zich meer toe op de specifieke waarden van het gebruik van het zoemhout binnen zo’n oud-equatoriale samenleving. Het object gold daar als een hemelse voorouderstem, en niet in de laatste plaats als een soort gebieder in het maatschappelijke en biologische domein tussen man en vrouw. Inhoudelijk eist de voordracht zeker een geconcentreerde aandacht op van de toehoorder, maar voorkennis van de onderwerpen is niet noodzakelijk. De verteller beoogt een op zichzelf staande, persoonlijke illustratie te geven van wat in een maatschappij met primitieve waarden als mythologische gedachtengoed wordt ontwikkeld ten aanzien van magische voorwerpen die klanken voortbrengen.

zoemhouten van de Navajo-indianen, V.S. Amerika / foto: Mitch Nur

VERDERE INFORMATIE

OVER DEZE LEZING / SPREEKVOORDRACHT

Indien u of uw organisatie kennis wilt nemen van deze opmerkelijke voordracht, of indien u uw publiek kennis wil laten maken met een specifiek voorbeeld hoe de wereld van dit soort klanken samenhangt met oude vormen van magie, dan kunt u dit bij Stichting Antropodium aanvragen

of, als u dat wilt, direct al een lezing in uw

cultuuragenda boeken. Ook voor alle andere vragen:

Stichting Antropodium / Phons Bakx

kantoor p/a Lijsterbeslaan 19,

4334 BM, Middelburg

tel. 0118 – 624 934

i-meel:

phonsbakxapestaartantropodiumpunttweakdslpuntnl

De volgende benodigdheden zijn van belang:

● 2 diaprojectoren (of anderzijds een viewer die 2 afbeeldingen direct van CD-R op een scherm projecteert)

● 1 audio CD-speler + geluidsinstallatie

● een helpende persoon die al de bovengenoemde electronische apparatuur bedient

● een open ruimte of windvrije binnenplaats,

waarin minimaal 20 mensen de zoemhouten

zelf kunnen uitproberen

● de gage voor een lezing wordt bekend
gemaakt op aanvraag

________________________

het zoemhout uitgelegd

________________________

Het zoemhout is een klankinstrument dat wellicht  zo’n 25.000 jaar geleden door de Cro-Magnon-mens is uitgevonden ter ondersteuning van zijn symbolische  wereldbeeld. In  principe komt het instrument overal ter wereld voor, maar tegenwoordig beperkt het  spreidingsgebied zich  nog voornamelijk tot elanesië, Amazone, Centraal-Afrika,  Noord-Amerika  en  Oceanië, alwaar het (nog steeds) een potentiële rol heeft te vervullen bij inwijdingsrituelen. In  zover bekend is  het zoemhout nooit door middel van overheersing of  acculturatie een oude cultuur van buitenaf  binnengebracht. Het bleek  telkens weer van binnenuit te worden uitgevonden met als één van de hoofdfuncties de sociaal-biologische dialectiek  tussen  man en vrouw symbolisch te reguleren. De oorsprong van het zoemhout wordt in de mythische context herhaaldelijk uitgelegd als een voorwerp van de goden dat in het begin aan de vrouw was toevertrouwd, maar dat haar nadien heimelijk door  de man zou  zijn ontfutseld. Om die reden bergt de mannelijke groep het zoemhout als een heilig en geheim voorwerp buiten de leefgemeenschap op, begeleid van de restrictie dat het voor vrouwen en niet-geïnitieerden  (op straffe  des doods) altijd verboden is te zien. Niettegenstaande is het wel de bedoeling dat het loeiende geluid hen wel blijft intimideren. Nagenoeg is dit geloei altijd geïdentificeerd met de spraak van een onzichtbaar voorwerelds wezen dat bij machte is de mens zeer agressief  te bejegenen. En daarom is het zoemhout  - ook vanwege het geluid – in hoofdzaak  een  heel oud (religieus)  machtssymbool. - In de laatste 130 jaar groeide dit geluidsobject uit tot een afzonderlijke discipline binnen de culturele antropologie, want mede door de specifieke betekenis  en lading die  met  deze "geïnstitutionaliseerde schreeuwende houtspaander" gemoeid zijn, kreeg de westerse observator voor het eerst goed zicht op hoe zo'n oud-equatoriale samenleving  is opgebouwd en hoe tegelijkertijd de symbolische  waarden binnen zo’n  maatschappij het best  konden worden begrepen. De verschijningsvorm van het zoemhout is vrijwel overal ter  wereld universeel:  het doet  altijd denken aan een vis hangend aan een lijn. Een andere, belangrijke rituele  context van het zoemhout is het  aanbrengen en  bergen van heilige tekens op één of beide  zijvlakken. En ook deze mogen niet  zomaar worden aanschouwd. De kleur van het zoemhout doet er in tradiotionele zin eveneens toe. Zo wordt in Afrika het  zoemhout (en soms zoemijzer) bloedrood  gemaakt. -  In 1942 stelde de Duitse antropoloog  Otto  Zerries een  omvangrijke monografie samen  over  "Das  Schwirrholz"  in zijn geografische spreiding.  En, alsof  het nog niet op kon,  in 1976 schreef de Amerikaanse folklorist Alen Dundes een heuse, uitgebreide psycho-analyse over  het  zoemhout. Sinds 2010 verscheen er bij Antropodium een uitgebreide monografie over het zoemhout onder de naam Boek Zoemhout, geschreven en samengesteld door Phons Bakx en foto's door Izz van Elk.

s t a t u t e n

Stichting Antropodium – reg. nr. K.v.K. 220.42.553

het verzamelen, uitdragen en verspreiden van kennis over volkenkundige,
cultureel-antropologische en etnomusicologische verschijnselen uit samenlevingsverbanden
waar ook ter wereld of stammend uit welk tijdsgewricht ook, alsmede het verzamelen
van voorwerpen en instrumenten die met deze verschijnselen verband houden.