De laatste P.S.D.-veerboten over de Westerschelde  

 

 

 

 

STICHTING ANTROPODIUM GEEFT EENMALIG EEN AUDIO-CD UIT MET DAAROP DE
GELUIDEN VAN DE LAATSTE P.S.D.-VEERBOTEN OVER DE WESTERSCHELDE
geluid op de achtergrond: aankomst Prinses Juliana


U vindt op deze pagina de volgende informatie over het audio-CD project:

 - DE LAATSTE P.S.D.-VEERBOTEN

- TECHNISCHE GEGEVENS VAN DE VEERBOTEN

- HET SCHELDEBEKKEN (historie)

- WESTERSCHELDE-VERBINDINGEN (historie)

- DE "WILLEMSDORP"
losgeslagen veerboot in de nacht van de Watersnoodramp (1953)


over de CD en de aard van de geluiden
:

- WAT WILLEN ONZE OREN NOU WEL EN NIET HOREN?

- COLOFON / INTERVIEWS

- PRIJS / HOE DE CD TE BESTELLEN

- RADIOPROGRAMMA'S

 

 

 

DE LAATSTE P.S.D.-VEERBOTEN

Van de laatste veerboten die de Westerschelde-verbindingen tussen Kruiningen-Perkpolder en Vlissingen-Breskens verzorgden, werden in oktober 2002 uitvoerige geluidsopnamen gemaakt. Het betrof de veerboten Prinses Christina, Prins Willem-Alexander, Prinses Juliana en Prins Johan Friso.

De Koningin Beatrix lag in die periode bij de Provinciale Stoomboot Diensten in de Vlissingse binnenhaven voor reparatie en revisie/onderhoud. Van deze boot werden echter geen geluidsopnamen gemaakt.

WESTERSCHELDE-VERBINDINGEN

Meer dan 700 jaar is er sprake van veren over de Westerschelde. Alleen, ze waren in het begin in geen enkel opzicht regulier. Regelmatige overvaartverbindingen over de monding van de Westerschelde werden pas in 1828 een feit, te beginnen met de inzet van het stoomschip De Schelde, een houten raderboot die een stoominstallatie aan boord had van de firma Cocquerill & Co. uit Seraing nabij Luik.

Vanaf die tijd werden de vaarverbindingen merendeels door particuliere lieden geexploiteerd. Kennelijk waren zij het meest gebaat met het inzetten van beurtveren, veelal gaande tussen Breskens, Vlissingen, Borssele, Terneuzen, Hoedekenskerke, Hansweert en Walsoorden (Perkpolder-Kruiningen werd pas in 1943 een (retour)veerlijn). De verbindingen kenmerkten zich niet zoals tegenwoordig door directe retourverbindingen maar door zig-zag-verbindingen over de Westerschelde. Een overzet kostte toen erg veel geld. Minderbedeelden konden de Westerschelde gewoonweg niet oversteken. Omdat de regelmatige overzet voor de passagier niet betrouwbaar bleek, nam omstreeks 1866 de Zeeuwse provincie het beheer van de veren definitief over. In Zeeland werd de Provinciale Stoomboot Diensten (PSD) opgericht. Al gold de PSD in wezen als een provinciale overheidsinstantie, in de praktijk van de laatste decennia gold dat ze zowat als een volledig zelfstandige onderneming functioneerde, zij het grotendeels afhankelijk van rijksgelden.

Over de gehele linie van het verleden vinden de veerdiensten over de Westerschelde plaats door de inzet van steigerschuiten, stoomboten, raderboten, schroefboten en motorferryboten (zij- en kopladers). Elk van de historische scheepstypen werden besteld en aangekocht met het oogmerk ze zo'n 25 jaar in de vaart te houden. In 2004 staat de komst op stapel van twee Swath-catamarans voor voet- en fietsverkeer. Tussen 1950 en 1997, een periode waarin het autoverkeer alleen maar toenam, ging men over tot de aanschaf van grotere ferryboten die het verkeer soepeler zouden kunnen overzetten. Het ging hier om de zogeheten prinsesseklasse (Prinses Beatrix, Prinses Irene, Prinses Margriet) en later om in totaal vijf dubbeldeks-ferryboten. De eerste dubbeldeks-veerboten kwamen tussen Kruiningen en Perkpolder te varen: de Prinses Christina (1968) en de Prins Willem Alexander (1970).

Op de veerlijn Vlissingen-Breskens begon men niet eerder dan in 1986 aan deze dubbeldeks-vernieuwing met de "zeewaardige" Prinses Juliana, die evenals de twee voorafgaanden op de scheepswerf van De Merwede in Hardinxveld-Giessendam werd gebouwd. De tijd van de klassieke zeeg, het langsscheepse welvingontwerp dat opwaarts naar beide uiteinden toeloopt, bleek met deze dubbeldeks-veerboot voorgoed te zijn gepasseerd. De Prinses Juliana bleek algauw een geval apart, dat wil zeggen: een aantal scheepslieden vinden het over het algemeen een onbetrouwbare boot met vele mankementen en een onberekenbare ligging in het water (meer dan eens is ze zelfs plots stuurloos geworden). Ondanks dat men het een zeewaardig schip noemt, vrezen sommige stuurlieden het ergste als ze op zee zou moeten varen. Niettegenstaande betekent de Prinses Juliana voor andere vaarders ook een sensationele uitdaging om ermee van wal te steken.


In 1993 en 1997 plaatste men nogmaals twee dubbeldeks-schepen op de veerlijn Vlissingen-Breskens, die allebei in de Vlissingse scheepswerf De Schelde werden gemaakt. Het zijn de Koningin Beatrix en de Prins Johan Friso. De robuuste enkeldekkers van de prinsesseklasse verdwenen voorgoed uit de Westerschelde-monding en voeren af naar Malta en naar verre "Chinese wateren" om daar hun taak als ferry voort te zetten. Tot 15 maart 2003 varen dagelijks op beide veerdiensten om de 30 minuten, nog steeds twee veerboten die jaarlijks een gezamenlijke overzet-capaciteit verwerken van zo'n 3 miljoen voertuigeenheden en ongeveer 8 miljoen passagiers. De afstand Vlissingen-Breskens meet 6700 meter, Kruiningen en Perkpolder verhouden zich op zo'n 5400 meter afstand.

 

TECHNISCHE GEGEVENS VAN DE VEERBOTEN


Prinses Christina
1968 - IMO-nr. 6828026 - laadvermogen: 625 ton - vermogen: 6256 kW - snelheid: 171/2 kn. - lengte: 113,60 m - breedte: 18,55 m - diepgang: 4,80 m - MAN-dieselmotoren - bouw: scheepwerf & machinefabriek De Merwede v/h Van Vliet & Co., Hardinxveld-Giessendam

Prins Willem Alexander
1970 - IMO-nr. 8949941 - laadvermogen: 700 ton vermogen: 5000 kW - snelheid: 171/2 kn. - lengte: 113,60 m - breedte: 18,55 m - diepg.: 4,80 m - MAN-dieselmotoren - bouw: scheepwerf & machinefabriek De Merwede v/h Van Vliet Co., Hardinxveld-Giessendam.

Prinses Juliana
1985 - IMO-nr. 8213940 - laadvermogen: 1275 ton - vermogen: 6673 kW - snelheid: 141/2 kn. - lengte: 113,60 m - breedte: 19,15 m - diepgang: 4,50 m - Stork/Werkspoor-diesels - bouw: scheepwerf & machinefabriek De Merwede v/h Van Vliet & Co., Hardinxveld-Giessendam.

Koningin Beatrix (geen audio-opnamen)
1993 - IMO-nr. 9051442 - laadvermogen: 1275 ton - vermogen: 7220 kW - snelheid: 17 kn.- lengte: 113,60 m - breedte: 19,15 m - diepgang: 4,75 m - Stork/Wärtsilä-dieselmotoren - bouw: Koninklijke Maatschappij Schelde, Vlissingen.

Prins Johan Friso
1997 - IMO-nr. 9144691 - laadvermogen: 1300 ton - vermogen: 6118 kW - snelheid: 141/2 kn. - lengte: 113,60 m - breedte: 19,15 m - diepgang: 4,75 m - Stork/Werkspoor-diesels - bouw: Koninklijke Maatschappij Schelde, Vlissingen.

Extra opmerking

Alle voornoemde dubbeldeks-veerboten beschikken over een diesel-electrische voortstuwing, d.w.z. dieselmotoren drijven generatoren aan die op hun beurt de electrische voortstuwing voor hun rekening nemen. Voor veerboten betekent dit de meest efficiënte exploitatiewijze omdat deze vaartuigen steeds gedurende een korte periode op vol vermogen moeten draaien.


HET SCHELDEBEKKEN

 

De uiterste zuidwestpunt van Nederland karakteriseert zich door het Scheldebekken, een wijdvertakte riviermonding die een groep eilanden van elkaar gescheiden houdt. Dit is Zeeland. De uitvoering van het grootschalige Deltaplan in de laatste decennia heeft ervoor gezorgd dat de binnenstromende zee in dit deltagebied werd bedwongen, hetzij in eerste instantie door de bestaande dijken te verhogen en nieuwe waterkeringen tussen de eilanden aan te leggen. De stormvloedkering over de Oosterschelde behoort wellicht tot het allermarkantste bouwwerk uit deze reeks. Het imposante bouwwerk geniet een internationaal aanzien. De Zeeuwse eilanden werden schiereilanden. Met het vooruitzicht dat de Zeeuwse bevolking het overige deel van Nederland goed zou kunnen bereiken, koos men gaandeweg voor de uitbreidende aanleg van bruggen en het in werking stellen van overvaartverbindingen. Maar misschien meer nog vanwege de toename van het autoverkeer die zich ná de Tweede Wereldoorlog in Nederland pas goed doorzet. Het betreft duidelijk een vorm van tweerichtingsverkeer.

Maar de Westerschelde, bekend om haar woelige stromingen en onberekenbare verplaatsingen van haar rivierbodem, bleef al die jaren vrij van een vaste oeververbinding. Wellicht omdat men het haast onmogelijk achtte hieraan iets te kunnen doen zonder dat het hoe dan ook zeer veel geld zou kosten. De veerboten die op dit moment (november 2002) nog over de Westerschelde varen behoren tot de laatste twee authentieke veerlijnen uit de lange geschiedenis van het gehele Zeeuwse overzetwezen. Alle andere huidige veren in de Zeeuwse wateren zijn feitelijk een revival ter begunstiging van het recreatief toerisme en enkel tijdens de zomermaanden in dienst. Dit wil zeggen: iedereen kan tegenwoordig ook via een brug of een aangelegde waterkering het betreffende eiland bereiken.


WAT WILLEN ONZE OREN NOU WEL EN NIET HOREN?


Hoe verrassend aangenaam zou een discussie verlopen waarin we elkaar kenbaar maken wat geluid existentieel voor ieder van ons betekent. Zo bevat deze CD geluidsregistraties die waarschijnlijk door de meesten van ons als onaangenaam lawaai zal worden afgedaan. Het zijn niet meer dan de alledaagse geluiden van een overtocht over de Westerschelde, duizenden in één jaar. Het zijn klanken van motoren die in de gehele romp van een schip doortrillen. Men hoort luchtfilters blazen en het geluid van verscheidene bewegings- en rotatiemechanieken die aan de voortstuwing op het water energie leveren. Het is de sonore wereld van hydraulische pompen en andersoortige overbrengingen die deuren openen en sluiten, het schuren van het casco tegen de houten beschoeiing in de aanlegfuiken. Kunnen we aan dit soort geluiden dan een bepaalde esthetiek verbinden? Zeker wel. Het hangt beslist af van onze persoonlijke smaak en van onze herkenning van het geluid. Een klankwereld van mechanische geluiden kan voor sommigen een paradijs zijn. Niet alleen de tientallen technische vernuften zien, kennen en begrijpen, maar ze bovendien nog horen ook. Natuurlijk hangt het ook samen met onze persoonlijke selectie om bepaalde geluiden wel of niet te willen horen. Geraas langs een snelweg kan vreselijk hinderlijk zijn, terwijl het individueel beluisteren naar de bewegingsgroepen in een scheepsdieselmotor een onvergetelijke ervaring kan zijn. Ook kunnen aan dit soort geluiden onze emoties verbonden zijn. Waarom ontstaat er een gevoel van nostalgie als we de ouderwetse cylindermotoren horen razen, puffen, hijgen en ronken? "Dat is pas geluid!" horen we rondom zeggen. Maar waarom wel het genoegen ondervinden met een Kromhout-motor, waarom liever helemaal geen hypermoderne thruster-motor?......
 

Misschien komt het doordat op de een of andere manier onze gevoelswereld wordt duidelijk gemaakt dat de waarden ten aanzien van het "overleden" verleden nooit geringschat kunnen worden, tenzij ze door trauma's worden overschaduwd. De situatie staat ons toe om romantische gevoelens aan het verleden te verbinden terwijl de actualiteit van destijd dat ons niet toeliet te doen. De strijd om het bestaan levert geen romantiek op, wel de terugblik op die strijd achteraf. Ziehier de drijfveren achter het ontstaan van onze musea.
Ja, de geluiden op deze CD zijn de laatste getuigen van onze actieve voortgang over het Zeeuwse Schelde-water. De vaarweg die nooit bleef liggen als een weg, maar die altijd op onze visionaire wil beroep deed de andere overkant te bereiken, om welke reden ook. Als bij een doortocht in de jungle waarbij een weg moet worden gekapt en die achter de laatste passant direct weer dichtgroeit. Die inspanning wordt op 15 maart 2003 door de Zeeuwen wellicht voorgoed losgelaten.


Vanwege onze ordening in de chaos van hedendaagse mechanische geluiden behoort dit soort geluiden beslist tot degene die we verwerpen. Per definitie beantwoorden ze niet aan de klassieke toonkunst of klankpoëzie. En toch "zingt" de getransformeerde mensenziel erin door. Het is heel goed te begrijpen dat de meeste varensgezellen alleen maar kunnen zeggen "Nee..., die boten... dat is allemaal verschrikkelijke herrie". Met gemak voegen ze eraan toe dat het bovendien ernstige gehoorsbeschadigingen oplevert. Het is zo dat machinisten en scheepswerktuigkundigen in de uitoefening van hun beroep altijd strikt van hun gehoor gebruik hebben moeten maken: zij horen dat motoren en generatoren in goede staat verkeren of niet. Wat voordien in de machinekamer voor ieder gehoor ondraaglijk was, is nu op de geluidsinstallatie in uw huiskamer dragelijk... en zelfs aangenaam


De twee geluidsjagers van deze CD houden er een andersoortige visie op na. Daarom ook zijn ze geluidsjagers. Zij hadden een bepaalde afstand tot het lawaai en bovendien moesten zij er ook niet dagelijks in te werken. Ze voorzagen dat een rijkgesorteerde klankwereld voorgoed uit de Zeeuwse wereld zou verdwijnen. En gelet op de emotionele werking van onze nostalgie was het voor hen van belang al deze geluiden op een Tascam DAT-recorder in stereobeeld vast te leggen.
Volgens wetenschappelijke uitleg wordt van de totale aandacht tijdens het kijken naar een videoband (beeld + geluid) gemiddeld 85% besteed aan de bewegende beelden en gaat er gemiddeld 15% naar het gehoor. Als de beelden komen te vervallen, intensiveert de gehoorswaarneming zich aanmerkelijk. Een nieuwe ervaringswereld openbaart zich aan ons en vergroot zich uit. Het is de opzet van deze CD ons dit te laten ervaren.

De sfeer aan elk dek van de veerboten wordt met deze CD herbeleefd. De geluidsjagers sloegen in principe niets over. Gesprekken met PSD-medewerkers of passagiers achtten ze voor dit geluidsdocument niet van belang en hebben ze bij deze gelegenheid ook niet vastgelegd.

Momenteel wordt eraan gewerkt om een gesprekken met PSD-personeelsleden, documentalisten, oud-PSD-gedienden, hofmeesters (buffet), auteurs en passagiers op geluidsband vast te leggen.
Dit archief bevat het nodige audio-materiaal om enkele landelijke radioprogramma's te wijden aan de einddagen van de PSD.

Voor radioprogramma's over de PSD en de laatste veerboten op de Westerschelde
, click hier


vervolg en slot

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Elke van de 4 geluidstracks is opgebouwd in de (min of meer) reële volgorde aankomst-vertrek-overvaart-aankomst-vertrek. Maar wel in een surrealistische vormgeving. Het is in geen geval zo dat er van elke boot alleen maar de geluiden klinken die gedurende één overvaart te horen zijn. Integendeel. Dit zou volgens de makers veel te ééntonig en te saai zijn. Er is volgens een bepaalde visie gecomponeerd, zodat bijvoorbeeld het geluid van het benedenrijdek naadloos overgaat in geluid afkomstig van de brug of het passagiersdek. In werkelijkheid beleeft een mens het volkomen anders. Voor de veerpassagier zal de CD nog door een ander curieus aspect worden gekenmerkt: namelijk de verhouding van herkenbare geluiden en niet-herkenbare geluiden. De laatste zijn afkomstig van de brug, het stuurhuis en de machinekamers..., ruimten die nooit toegankelijk waren voor publiek.

Qua geluidssensatie kunnen we de Prinses Juliana zeker als hèt pronkstuk van deze CD beschouwen. Mede werd dit mogelijk doordat de veerboot bij windkracht 5 werd opgenomen. De boot beantwoordt aan een geluidsconcert in de modernste betekenis. Binnen afzienbare tijd hopen we dat het (laten we het zo maar even noemen) Prinses Juliana-concert op de Nederlandse radio te horen is. Bijvoorbeeld in de vorm zoals track of als een musique concrète-compositie, of in een moderne bewerking door jeugdige sample-specialisten die zich met muziekstijlen als house, ambient en hip-hop bezighouden. Voorbereidingen op dit vlak zijn inmiddels gaande.

 

VEERBOOT DE "WILLEMSDORP"

De illustere kracht van het opstuwende water tijdens de watersnoodramp van 1 februari 1953 wordt gegeven in de lotgevallen rond de losgeslagen veerboot de Willemsdorp in Kruiningen. Dit was één van de drie veerboten die voordien tesamen met de Moerdijk en de Dordrecht in de wateren rond het Hollands Diep heeft gevaren, maar die door de komst van de vaste oeververbinding aldaar naar de Westerschelde werd verplaatst.
Bij Kruiningen brak in de stormnacht de dijk van de Inkelpolder. Daarbij gebeurde het dat de veerboot
Willemsdorp lossloeg en door het dijkgat landinwaarts gezogen werd en vervolgens zo'n 3 km oostwaarts nabij het dorp Oostdijk vast kwam te liggen. Er waren geen personen aanwezig op de veerboot toen dit gebeurde. De volgende dag (2 februari 1953) werd de Willemsdorp door B. Hofmeester gefotografeerd (click voor foto).

 

 

De losgeslagen veerboot Willemsdorp werd bij Kruiningen in de 1 februari-storm van 1953 door de kracht van het water enkele kilometers landinwaarts gespoeld (foto: B. Hofmeester, fotocollectie Zeeuws Documentatie Centrum).

 

Colofon & Interviews

 

De geluidsopnamen werden op 1, 3, 11 en 16 oktober 2002 gemaakt door Phons Bakx (antropologisch publicist, Middelburg) met de hulp van Jules Bitter (geluidsman, 's-Heer Arendskerke). Met dit werk werd het archiveren beoogd van de specifieke, mechanisch-motorische klanken die in de nabije toekomst ons gehoor niet meer zullen bereiken.
De aanpak van het project blijkt echter uniek.

 Een geluidsproject over vier veerboten die tussen Zeeuws-Vlaanderen en de schiereilanden Walcheren en Zuid-Beveland als overzet over de Westerschelde dienst doen. Een initiatief van Phons Bakx om deze veerboten als rijk-geschakeerde geluidsobjecten te archiveren. Daarnaast werden er een 25-tal gesprekken op geluidsband vastgelegd waarin oud-medewerkers van de PSD uitvoerig hun verslag doen over het werk bij de PSD vroeger.
Aandacht hiervoor op
Omroep Zeeland (radio).


 Het geluidsproject vindt plaats met het oog op het definitief verdwijnen
van de veerboten (en hun karakteristieke geluiden) op 15 maart 2003.

De laatste PSD-overzetvaarten vinden plaats op 14 maart 2003.

vervolg

 

Uitgave: Stichting Antropodium, Middelburg, 1 januari 2003

DAT-opnamen: Jules Bitter

mastering DAT-opnamen: Phons Bakx

CD-compilaties en productie: Phons Bakx

tekst CD-brochure: Stichting Antropodium, Middelburg

fotomateriaal CD-brochure: Phons Bakx, Karel Brouwerens

omslagontwerp, opmaak CD en CD-brochure: Phons Bakx

met dank aan de PSD-directie en personeelsleden: Harold Thomaes, Cees Wagemaker,
alle PSD-kapiteins, Dick Brandenburg, Arie Schout, Jack Back, Cees Schreuders,
meneer van Leeuwen, Nico en de vele anderen.

ook met dank aan: Karel Brouwerens (informatie, tekstkritieken)

 

voor informatie, bestellingen en dergelijke, kies
de i-meel naar Stichting Antropodium

PhonsBakxapestaartantropodiumpunttweakdslpuntnl

 

PRIJS / HOE DEZE CD TE BESTELLEN

 

 

 Er worden 2 versies van het geluidsproject uitgebracht:

 

1. Enkele CD

 

2. Dubbel CD

 

 

 

 

Enkele CD - prijs: euro 11,00 (inclusief verzendkosten)

overmaken op giro 33.50.80.669 t.n.v.
Phons Bakx, Lijsterbeslaan 19, 4334 BM - Middelburg
en uw bestelling wordt u toegezonden


k o r t e - g e l u i d s v e r s i e s

[ATP006-03VG]


track 1. Prinses Christina .......................... 18'53 min.
track 2. Prins Willem-Alexander ................ 17'02 min.
track 3. Prinses Juliana ............................ 20'31 min.
track 4. Prins Johan Friso ........................ 15'59 min.

 

De uitgave van deze enkele CD is eveneens voorzien van de tekst zoals hierboven en van enkele foto's.
Wie interesse heeft, kan per e-mail bestellen:


PhonsBakxapestaartantropodiumpunttweakdslpuntnl

of per post / telefoon:

            Stichting Antropodium, kantoor:
Lijsterbeslaan 19, 4334 BM -
Middelburg –

tel. 0118 - 624 934

 

 

 

 

 

Dubbel-CD - prijs: euro 17,00 (inclusief verzendkosten)

overmaken op giro 33.50.80.669 t.n.v.
Phons Bakx, Lijsterbeslaan 19, 4334 BM - Middelburg
en uw bestelling wordt u toegezonden

l a n g e - g e l u i d s v e r s i e s

[ATP006-03VG-KP & VB]

 CD 1: track 1. Prinses Christina ................ 36'13 min.
CD 1: track 2. Prins Willem-Alexander ....... 34'14 min.

CD 2: track 3. Prinses Juliana ................. 41'00 min.
CD 2: track 4. Prins Johan Friso .............. 31'37 min.

 

De uitgave van deze enkele CD is eveneens voorzien
van de tekst zoals hierboven en van enkele foto's.
Wie interesse heeft, kan per e-mail bestellen:

PhonsBakxapestaartantropodiumpunttweakdslpuntnl

of per post/telefoon:

            Stichting Antropodium, kantoor:
Lijsterbeslaan 19,
4334 BM - Middelburg -
tel. 0118 - 624 934
 

 

 

 terug naar keuzemenu