boek  

 

 

 





de wereldomvattende cultuurgeschiedenis van een zoemtoon

  zoemhout

 

 

 

 

 

 


Het – meestal houten – lang­werpige voor­werp dat aan een touw rondge­draaid, geluid voortbrengt, heet in het Engels ‘bullroarer’. In het Nederlandse taalgebied zijn de namen ervoor, zoals zoemhout en snorrebot, minder bekend en misschien ook wel het voorwerp zelf. Dat is nu voorgoed verleden tijd. Met deze gedetailleerde beschrijving van het zoemhout in bijna al zijn aspecten, brengt de Zeeuwse publicist Phons Bakx dit magische voorwerp opnieuw tot leven.


Het boek bevat foto’s van meer dan 140 door Bakx gemaakte replica’s van zoem­houten uit vele tientallen verschil­lende culturen, gerangschikt naar werelddeel. Daarnaast voegt Bakx iets wezenlijks toe aan de wetenschappe­lijke kennis van het zoemhout: hij interpreteert de gebruiken en mythen eromheen als restanten van de periode waarin man­nengroepen in de traditio­nele samen­levingen de macht over­namen van de vrouw en de moeder­godin. Zijn betoog baseert hij voorna­melijk op gegevens uit Australië en Papoea Nieuw-Guinea, waar de meeste documentatie over het zoemhout beschikbaar is.

De verbaasde lezer ziet bloederige taferelen voorbij­komen, van initiatieriten en­

 


collectieve moorden tot mythes over geboorte, her­geboorte en menstruatie. Bijna steeds speelt het draaien van het zoemhout daarin een rol. Die prominen­te positie dankt het zoemhout aan de vele mythes die eromheen zijn geweven en de lucide poging van Bakx om deze op één lijn te brengen, is voor de geïnte­res­seerde in de culturele antropo­lo­gie welhaast adem­be­nemend.


Daarnaast is er aandacht voor bij­voor­beeld liefdesmagie, de verplich­te geheimhouding van de zoemhou­ten voor niet-ingewijden en de symbolen die op de meeste zoemhouten zijn aange­bracht. Wat Europa betreft wordt het zoemhout (ook) in de prehistorie behandeld en in de historische periode krijgt de Keltische cultuur en Ierland de meeste aandacht. Het Boek Zoemhout biedt verder een overzicht van de vele wetenschappers die zich ooit met het zoemhout bezighielden, een zeer uitge­breide literatuurlijst en een uiteenzetting over de voornaamste principes van de werking van het instrument: rotatie en pivotatie.
Een aanrader voor de cultureel antropo­loog, maar ook voor ieder die eens iets anders wil lezen dan doorsnee lectuur en die niet terug­schrikt voor wat bloederigheid.


O ja, twee bladzijden van het boek zijn niét toegankelijk voor vrouwen…..

Wie durft??

4naar voorzijde van de publicatie

 

ABOUT THIS PUBLICATION  / MONOGRAPH
(a summary in English)

4het bestellen van BOEK ZOEMHOUT

 

                  
Phons Bakx

    foto: Natascha de Hamer

 

Het groeide de laatste decennia uit tot een eigen signatuur waarin Phons Bakx (1956) een ver­bin­ding leg­t tussen zijn artistieke hand en een zekere disci­pline van cultuur­weten­schap. Eerder betrof dat mas­kers, padde­stoe­len, mondharpen en riet­fluiten, maar bizar­re wor­menkaas en de overwel­digende schoonheid van krijsende ossekar­wielen pas­seerden daarin eveneens de revue.
Nu is het de beurt aan het zoemhout, waarmee hij tevens een periode van vieren­twintig jaar onder­zoek afsluit. 
Sinds 1985 treedt hij als publicist op de voorgrond in de hoeda­nigheid van schrij­ver, toon­kunste­naar, geluids­jager, radiopre­sen­tator en beel­dend kunste­naar. ‘Boek Zoem­hout’ is een jubileum-uitgave, want in 2010 is Bakx vijfen­twintig jaar actief in al de voor­noemde disci­pli­nes. 



 

gegevens over de uitgave:

 

formaat A4 (liggend) – aantal pagina’s: 244 – gebrocheerd als paperback
binnenwerk: zwart/wit – omslag in kleur – 4 boekdelen in één band – prijs: 20 euro (porto niet inbegrepen)

fotografie: Izz van Elk, Anni Keene - uitgave: Antropodium, 2010

dit boek is te bestellen bij / this book can be ordered at:


Voor al uw correspondentie, gebruik e-mail
phonsbakxapestaartgmailpuntcom


postadres / address : Lijsterbeslaan 19

4334 BM – Middelburg (NL)



 

de 4 boekdelen op hun

  I    N    H    O    U    D

BOEKDEEL 1  Introductie / functies        

Kennismaking met het zoemhout …  9

Wat is het zoemhout?  … 9

Wat zoemt, loeit, snort, bromt, zoeft, ronkt of suist?… 9

“Zoem- en houtvaria” … 10

Mechanische aangelegenheden … 10

I. Hoe werkt het zoemhout precies? –  II. Pivotatie -

III. Het koord – IV. Horizontaal en verticaal draaien -

V. Wisselende fasen – VI. Mecha­ni­sche werking van het zoemhout, stap voor stap … 10-11

Akoestisch karakter … 12
Invloeden bij het zelf maken van een zoemhout …12
Klassificering 4.2.2 … 13
‘Zoemhout’ (tekstfiguur) …14

“Zoemende vlegels”…14

Aanverwante zoemrotatiewerktuigen … 15-18

I. Rhymbion – II. Draaitollen – III. Bandalore –

IV. Vogelfluitje - V. Diabolo – VI. Zoemboog
Wat maakte roterende zoemers zo magisch?... 18

“Zoemend tekenlineaal” … 19

“Inconsistentie” … 19
Navorsers van het tijdloze zoemhout … 19-26

Diccionario Autori­dades - Christian Augustus Lobeck - George French Angas – J.F. Charles Wilhelmi - Alfred William Howitt/Lorimer Fison –
Johannes Dietrich Eduard Schmeltz - Andrew Lang – James Hastings/John Alexander Selbie - Francis James Gillen - Sir Walter Baldwin Spencer -
Robert Ranulph Marett - Robert Hamilton Mathews – Sir James George Frazer - Alfred Cort Haddon - Raffaele Pettazzoni - Géza Róheim - Paul Wirz -
Francis Edgar Williams - Jan van Baal - Otto Zerries - Ronald Murray Berndt - Fokke Sierksma - Alan Dundes - Bernd H.J. Eichler -
Chris Knight – Alain Testart - Bethe Hagens – Walter Maioli – Seán L. Úhúrthailé

“Fladdermot”… 26
“Klankenreeks”  … 26

Cinematografie …27

“In de Bioscoopfilm” … 27

“Het zoemhout op YouTube”  … 27

“Het zoemhout via Google” … 28

Wereldwijdsheid …28

Verspreiding op wereldschaal … 28

Monogenese … 28

“Middelpuntvliedend” …  29
Polygenese … 29

Zoemhout als verdwijnend cultuurobject … 29

Ruilhandel in symbolisme … 30
“Rondreizend complex” … 30

 

BOEKDEEL 2  - Van zoemen en bloeden  

Geslachtstotemisme
het aandeel van het zoemhout in het mythologische concept van de
menselijke vrucht­baarheid in Australische en Melanesische culturen … 31

De cultus rond de moedergodin … 32

“Zoem-conceptie”  … 33
De rigide dialectiek van  het geslachtstotemisme … 33

mythe 1: Kwavuru …34
Het zoemhout als het gestolen geheim van de vrouw … 34

mythe 2: Houtspaander …35

“Zoemstof”  … 36

mythe 3: Kale Neki …36
Het zoemhout als zinnebeeld van de moedergodin … 36

“Zoemend Bloed”…36

De vergiftigende Placenta … 37
          Het Karwadi-ritueel … 37

“Machtswisseling”…38

Het zoemhout als zwangerschapsvrucht … 38

Het zoemhout als symbool van dood en wedergeboorte … 39

Zwerven in onthouding met het zoemhout … 40

Het zoemhout en de menstruatie … 41
“Nee!” … 41

Menstruatie in de mythe … 41

De vermannelijking van het menstruatiebloed … 42

Het mannelijke en het vrouwelijke zoemhout … 42

mythe 4: Atjilpa …42
Liefdesmagie met zoemhouten (1) … 43
- Het eerste zoemhout – Het tweede zoemhout … 43
mythe 5: Utyanam …44
- Het derde en vierde zoemhout … 44
“Het aantrekken van vrouwen” … 45
Liefdesmagie met zoemhouten (2) … 46
Symbolen en tekens op het zoemhout … 47
“Zoembloed”… 47
mythe 6: Dillybag …47

mythe 7: Mumuna …48

Vormen van domesticatie …49

Het zoemhout in de oud-equatoriale landbouw… 50

mythe 8: Soido …51

mythe 9: Zoemspaander …52
Excrementen op het  zoemhout … 52

Drie foto’s in kleur … 54

Dodelijk is het geheim … 55

Supranaturalisme … 55
Het geheim … 55
“Strafvoltrekking”  … 55
“Geheimhouding van het zoemhout” … 56

“Nachtelijke pesterij” … 56

“Een podium voor intimidatie” … 57

“Verbod om een zoemhout te zien” … 57
“Belediging versus vernedering” … 58

“Dodelijke intimidatie” …58

 

BOEKDEEL 3    158 Replica’s 
Het zoemhout is in zes
werelddelen aanwezig .. . 60

AUSTRALIË … 61

“Zondvloed” … 62
1. Bullroarer (1)… 62
2. Bullroarer (2)… 62
3. Bullroarers Mamariga / Bara … 63

4. Tŭrndūn Wunda … 64
5. Boonangharrie … 64
I. Over een genezingssessie … 64
II. Over een besnijdenis … 65

“Eerste taak” … 65

6. Bidu-bidu, Biddi-biduba … 66
I. Larrakeeyah-stam… 66
II. Djauan-stam – III. Mangarayi-stam … 67

“Reuzenzoemhout” … 68

7. Bullroarer met sterornamenten … 68

8. Kurrabudji … 68

“Houten stemgebulder” … 69
legende - Hoe in Australië het zoemhout is ontstaan … 69

“Goddelijk gemompel” … 70

Ontvoering door geesten … 70

“Stroboscopie” … 71

Mŭltyerra-inwijdingsceremonie bij de Kurnu… 71

9. Murtu-murtu Purlapa … 72
“Zoemvlees” … 72
10. Bullroarer met totemtekens… 73
“Stoere zoemer” … 73

11. Bird-of-paradise bullroarer… 73
12. Bullroarer Yortayorta… 73
Kebarrah-ceremonie in het Macquarrie-district … 74
Ceremonie met koprofagie… 74
“Geluk en harmonie” … 74

“Mysterium tremendum” … 75

13. Bullroarer van de Dharug… 75

14. Bullroarer uit de Western Desert (1) … 76

“Eurocentristisch demasqué” … 76

15. Bullroarer met emoe-spoor… 77
Emoe-imitatie … 77
“Leer van de lucht” … 77

16. Bullroarer uit de Western Desert (2) … 78

17. Bullroarer met totemwezens … 78
“Telecommunicatie” … 79

18. Bullroarer met corroboree-dansers… 79

“Zoemfabeltje” … 80

“Schoep-en-rad” … 80
“Regenboogslang” … 80

19. Vaasvormige bullroarer … 81

“Nachtelijk veld” … 81
“Zoefhout” … 82
“Groeiend graszaad” … 82

MELANESIË: NIEUW GUINEA … 83

West-Nieuw Guinea … 83

20. Uarfo … 83

Merauke … 84

21. Sosom (krokodil) … 84
Pederastie … 85
“Godheid Sosom” … 85
22. Sosom (varaan) … 86
Sosa - Ezam … 87

23. Sosom / gongai … 89

Mimika … 89

24. Wajiri … 89

Sepik… 89

25. Nukuma-bullroarer… 90

26. Kleine rhombus … 90
27. Vijf zoemhouten (Sepik) … 91
28. Koiwut-zoemhout … 91
29. Ingekerfd zoemhout uit Sepik … 91

Astrolabe Bay… 92

30. Balum / Tjorop … 92

“Zoemsplinter” … 93

Huon Gulf… 94

31. Ngosa / Aitao… 94
Umboi… 95

32. De ‘tong’ van Nausang… 96

33. Gegetu / Kani … 97

Siassi, Kilinge… 97

Papuan Gulf … 98

34. Iburu / iwuru / imuru  … 98
“Representatieve machten”… 98

“Bezoek aan Ambrym” … 99

35. Upura imunu … 100

36. Imunu viki  … 100

Imunu … 101
“Zoemhuis” … 101
 Opbergplaatsen … 102

37. Tiparu … 103
Orokolo  … 104
De Vailala-krankzinnigheid … 104

“Schildpaddenvangst”… 105

38. Umamomarumu, burumamaramu / madúbu / yaga…106

Torres Strait / Straat Torres …106

“Het aanwakkeren van de wind” …106

__________________________________________

Eén moment van authenticiteit …107

Maar er geldt een restrictie! …107

X verzegelde pagina’s: de binnenzijdes van deze papiervellen
      zijn niet toegankelijk voor vrouwen en kinderen
      Abúbu’s (Auyana) / Merips (Gapun) … 108-109

___________________________________________

POLYNESIË: AOTEAROA (New Zealand) … 111

39. Puureehua, purerehua / gārara, kārara … 111                  
40. Puurorohuu (1) … 111
 Zoemers uit  groensteen (pounamu) … 112 /  Zoemend walvisbot … 112
 41. Puurorohuu (2) … 113

AFRIKA : Rondom de Sahara … 114
            42. Chaschabet Al-Laff Zagazig… 114

43. Rhombe circum­saharienne… 115

44. Rhombe naturel Diola… 115

45. Rhombe d’ebusana… 116
46. Kurre… 116
Filmbeschrijving… 116

In het stroomgebied van de Niger… 117

47. Dama / imina-na / po… 117
“Spreekhout van de Dogon”… 119
Drie Imina-na… 119

48. Namadjerra / n’domo / tommo-njarra… 120
Hoenderbloed  / Vruchtbaarheid… 121

49. Bofang / mamu / lo… 121
Intermediaire functies / Lo-cultus tegen vijandelijkheden /  Mandé-bevolking… 122

“IJzer tegen ijzer”… 122

Mende… 122
“Ontheiligend vuur”… 123

Do-cultus… 123

“Vampierwezens”… 123

Het Beest van de Zwarte Volta… 124

50. Aja Orō … 125
“Zoemend geslachtsdeel”… 125

“Knorhout”… 126
“Muzikale voodoo”… 126

‘Sissende stok’… 126
“Zoemhoutkinderen”… 128
51. Ape Orō, Ische Orō… 128
“Ode-gilli-gilli”… 130

“Gereïncarneerd zoemhout”… 130
“Klapwiekerij”… 131
Afrocubaanse zoemhouten… 131
“Reïncarnatie”… 131

Rondom en bezuiden de evenaar… 132

52. Tembwe… 132

De luipaard… 133

53. Edschibongo… 133
Baka-pygmeeën… 134
“Zoemhoutmonster” … 134

54.  Zoemhouten met raffia-koord
        en handgrepen… 134

55.  !gõiń-!gõiń… 135
Gebruik van de !gõiń-!gõiń en Bushmen-dans… 136

ZUID-AMERIKA… 137
Amazone: Parque Indigena do Xingú… 137

56. Matapu Waurá (1) … 138

Pequi-vrucht… 138

“Rijpingsgeur van de pequi"… 138 
57. Matapu erináu en matapu teneru… 140

Zoemhoutvissen… 141

“Zoemhoutvissen" (lijst) … 141

Doorgevoerde abstracties… 141

Basiskleuren / Een schildersessie /
Optische illusie… 142
58. Hori-hori (1) … 143

59. Hori-hori Kamayurá… 143

60. Hori-hori piranha… 144
61. Hori-hori (2) … 144

62. Zunidor Kalapálo (1) … 145
63. Zunidor Kalapálo (2) … 145

64. Hikutaha zunidor… 145

65. Zunidor Kalapálo (3) … 145

66. Zunidor Kuikúro… 146

“Waardoor bij de Mehinácu het
  zoemhout ontstond” … 146

67. Matapu ‘met kind’… 147

68. Matapu kupatë… 147

Méhinacu … 147
69. Matapu puixa… 148
Matapu-apapnye … 148

“Oedipus-complex” … 149

70. Xiriviru piranha … 149

71. Matapu Mehinácu… 150
72. Xiriviru piranha… 150
73. Zunidor Arití… 151
74. Aidije / Aidye / Aije (1) … 151
75. Aiğe (1) … 152
76. Aidije / Aidye / Aije (2) … 153
77. Aiğe (2) … 155
78. Xiriviru kupatë / matahu… 155
79. Ye’lo oguõdo… 156
80. Ye’lo kârâ… 156

Overig Amazone … 157

81. Zumbador… 157

“Bescherming” … 157

82. Zumbador Chocó… 157
Zeeuw / Nurá-mëe… 158
83. Wun-wun… 158
84. Zumbador Motilone… 159

85. Palo roncador… 160
86. Palo zumbador… 160

87. Zumbador Caxinauá… 161

“Luchtslinger” … 161
NOORD-AMERIKA … 162

Verenigde Staten van Amerika,
Mexico, Canada en Arctica… 162

Pueblo-amerindianen: de Hopi  … 163

88. Tovókinpi kwalakwa / sakwa… 163

89. Tovókinpi kwalakwa / tasikpu (1) … 163

90. Tovókinpi kwalakwa / tasikpu (2) … 164
91. Nangwi’o’omaut / heyapau … 164
92. Tovókinpi Kokopelli … 165
93. Tovokingpiata chu’a … 165
I. Getuigeverslag … 165 / II. Theodoor Roosevelt … 166 
“Mister Bullroarer” … 166
III. Slangen­dans, andere episode / IV. De Hopi dansen om regen … 166

V. Tegengestelde functies … 167

94. Tovókinpi pavatya … 167
95. Tuvokpi taaho so taawa … 167

96. Tovókinpi Sotuqnang-u (1) … 167

97. Tuvókpi taiwipiki … 168

98. Tuvókpi qao tangako … 168

99. Tuvokpi Qoqolo / pavatya … 168

100. Tuvokpi Hahayi’wuuti … 168

“Draaikolk” … 169

101. Umtoinaqa … 169

102. Kwacus Alec Taka… 170

A:shiwi… 170

Halfgoden roteren het zoemhout … 171
           Katsina’s van de A:shiwi en Hopi

103. Ħlem-tu-mnun-me /  ħlem-tú-nu-nu-nan-nĕ … 171

104. Tovokinpi Sotuqnang-u (2) … 171

105. Ħlem-tu-mnun-me Ciwikoli / Tovokinpi Tcolawitze … 172

106. Tangako Umtoinaqa … 172
“Regenlied begeleid door plankjesdonder” … 172

107. Tovokinpi Baloonga Hoya … 173

“Qaleetaqa” … 173
“Plankjesdonder” … 173
“Modderhoofd met zoemhoutje” … 174

Weersgesteldheden / Weerssjamanisme … 174
Ritueel onweer /  I. Ukomno'm / II. Sinkyone en Cahto / III. Washoe … 175
IV. Numa –  V. Inuna Ina  - VI. Nüwüwü –  VII. Secwepemc … 176

Zoemhouten van de O’odham … 177

Pueblo-indianen uit Arizona en Sonora

108. Weehoowíkkaytuhkuh … 177

Akimel O’odham … 178
109.  Wegewita, wihoewiktéke … 178

Zoemhouten van de N’de en de Dineh … 179

110. Tsinidi’ni’ / tzi-ditin­di … 179
Dzilgha'i Hook'ii Bee'azhish… 180 / Bliksemhout … 181

“Jeugdherinnering” … 181
111. Tsín dī'nĭ / tsín-ce’nr … 181

Zoemhouten van de Californische indianen…182

“Donderstemmen bij de Ukomno’m” … 182

112. Wa’a’kup’cau’ / ha-í-re … 183

113. Zoemhout van de Koléw… 184

Ñiwey (beknopt verslag) … 184

114. Sú-pa-dak Pomo … 185

115. Zoemobject Lower Pecos

River Canyonland… 186

Arctis, Subarctis …186

116. Anoreziut … 186
117. Nakaantan … 187

118. Imillutaq (1)… 187
Groenland (Kalaalit Nunaat) / Wiel-van-wind … 188
119. Imillutaq (2)… 188

AZIË… 188 - Indonesië … 188 / Kalimantan Tengah … 189 /

De West-Bengaalse regio … 189 / Assam en Nagaland … 189 / Melaka … 189

Zanger van de wind … 190 / Het zoemhout in Turkije … 190

EUROPA  - Volksculturen - de Oudheid – Prehistorie

Zuid-Europa … 192

120. Rombo, tavoletta sibilante… 193
“Barokke theaterwind” … 193

Genootschap van de Vliegende Rhombus … 194

121. Burrunbagailu, burruna,  furunfurra  Euskal Herria … 194
Pirinioak / Les Pyrénées … 194 / Klanknabootsing ‘burru’ / Spanje …. 195

Midden-Europa … 195

Duitsland … 195
122. Chnurri, Schindel­schwirre aus Kriens… 195
123. Zugattyú / zümmögő … 196
Lietuva (Litouwen) …196

“De duivel deed altijd wel mee” …197

Het zoemhout in Slavische volksculturen… 197

124. Obdélníkový bzučák z Česká … 197
Naderend onweer / Bedreigend insect / Omtrent bezique … 198
125. Bruczk z Moravě … 198

Bzik, bezique … 199

“Donald Duck in de Verboden Vallei” … 200

Anglo-Keltisch cultuurgoed … 200

126. Thunderspell / thunderspeal, thunderbolt, thunderspade… 200

“Regenval in Cinn Tyre, Schotland” … 201

127. Bummer … 201
               “Maatstaf voor supernaturalisme in Europa” … 202
                128. Humming buzzer … 202

“Sinistere krachten” … 203




 
 
                ‘Bullroarer’ als metafoor / ‘How to destroy angels’ … 203
129. Brysur pren o Sir Drefaldwyn … 204

“Tolkien’s abusievelijke bullroarer” … 204

“De Bullroarers van Anni Keene” … 205

“Negentiende-eeuws voorgelicht” … 206

An clairín búirthe, het Ierse brullende plankje … 206

Het zoemhout in Ulster / Tekenliniaal… 207 / Temair, het oude Ierland… 208 / Kritische noot  (1)… 210

Gezoem in de Lage Landen … 211
“Snorrebot in de Middelburgse Vleeshal” … 211




 
 
Kinderen maken zoemhouten / Zoemlied … 211




 
 
“Het Snorrebotorgel van Odin Heyligen”… … 212




 
 
Luchtbrug 01 /  Kampioenschap Klasse Zwaarslingeren Zoemhouten 2009 … 213
Oude vondsten in de Lage Landen… 214

130. Zoemrebbe uit Gent … 214
Noot van kritiek (2) … 214

131. Dekoratyfe hinger / lytse gûnsbonk … 214
I. Eindhoven / II. Lisse / III. Beverwijk … 215
132. Zoemsteen uit Creyeven

(Kraaiven), Tilburg-Noord … 215
Relicten uit de Oudheid … 216
133. Menait van Gebelên … 216
134. Ρόμβος (rómbos), κωνος (koonos) … 217

Prehistorisch perspectief… 218

Uitvinding van de Cro Magnon / Criteria … 220       Geluidsakoestische waarden … 221

“Archeologische vondsten op Europese bodem”(overzichtlijst) … 223

135. Pendeloque / rhombe Magdalénien de Lalinde … 223
“Zoemgedrag” … 225
Tellen tot vijf … 225
136. Rhombe Solutreèn de Lespugue … 226
137. Rhombe Magdalénien de Les–Eyzies-de-Tayac-Sireuil … 226
138. Rhombe Solutreèn de Bersac … 226
Iberische vondsten … 227

139. Colgante / bramadera prehistórico de Atapuerca (1) … 228
140. Colgante / bramadera prehistórico de Atapuerca (2) … 228

141. Stenålder nål / brummer af Kongemose … 229
142. Schwirrbein von Pritzerbe … 230
143. Fischschuppenmesser / Netzflechter / Schwirrer von Travenort … 230

144. Schwirrer von Stellmoor … 231
Overige vondsten … 232

DEEL 4  Aanvullend

Vervaardigen van replica’s … 233
              houtsoorten / soorten vezels en touw … 233
Summary (in English) … 234
Wie over het zoemhout schreef … 235
Zoemhoutnamen vanover de hele wereld… 240
Verantwoording / met medewerking van … 244